Een goed gedicht klinkt als een mooie melodie. Zowel bij het verstilde lezen, in de bank of in bed, als bij een voordracht van de maker op een zeepkist of de tapkast. De reden is dat dichters die goede gedichten schrijven muzikaal zijn. Ook al beweren ze van niet: ze kunnen goed zingen, mooi dansen of prima pianospelen. Als ze al geen natuurtalent zijn, is enige oefening vaak voldoende om ritme- en toongevoel los te maken. De techniek, de vaardigheid om een instrument te bespelen, hebben ze snel onder de knie. Gedichten zijn liederen, dichters zijn zangers. Andersom geldt dit ook: goede tekstschrijvers zijn ware poëten.
Bij proza ligt dit anders. Een a-muzikaal persoon kan een geweldig goed verhaal schrijven, een verhaal dat stoomt en sist als een oude trein. Een verhaal dat ontroert en boeit van begin tot eind: puntige beschrijvingen, sprekende karakters, een zinderend slot. Maar een goed verhalenschrijver hoeft geen gevoel te hebben voor luit of viool. Het kan enkel gaan om de inhoud, om de belevenis.
Of het verhaal tot de literatuur mag worden gerekend, is een andere kwestie. Want literatuur, zo is mijn overtuiging, kan enkel door muzikale schrijvers worden geschreven. Bij literatuur gaat het namelijk niet alleen om de inhoud, maar ook om de vorm. Om het ritme van de zinnen, om de klank van de woorden, om de toon van het geheel. Misschien durf ik het nog sterker te stellen: een literair stuk kan met name of zelfs enkel vorm zijn, en nauwelijks tot geen inhoud hebben. Een goed schrijver moet in staat zijn om de saaiste situatie tot een fonkelende juweel te hervormen. De taal is het gereedschap waarmee hij een kei kan verheffen tot robijn.
Het beoordelen van een verhaal op zijn literaire gehalte kent een treffende eenvoud. Elk goed verhaal dat literair proza mag heten kent geheel of ten dele een opbouw waarin de lezer op een moment dat het hém uitkomt soepel kan schakelen tussen inhoud en vorm. Een moment waarin de taal als drager van de inhoud naar believen naar voren kan treden, en de inhoud naar achteren mag verdwijnen. Schrijvers van goede literatuur zijn muzikaal. Dat maakt ze ook tot goede dichters. Literair proza is weelderige poëzie, vol met uitbundige strofen.
Literair proza klinkt als muziek. Vandaar dat goede literatuur een uitstekend slaapmiddel is. Goede literatuur is dan ook slaapverwekkend. Liggend in bed, de dekens hoog opgetrokken, twee handen zichtbaar met daartussen het boek. Na enige tijd beginnen de zinnen zachtjes te zingen, en de woorden voorzichtig te dansen. Drijvend in zijn warme bed deint de lezer zachtjes mee op de zee van verzonnen zinnen. Langzaamaan, heel voorzichtig, wiegt de schrijver de lezer met zijn mooie melodie in slaap.
Welterusten!
Zuidhorn, september 2010
(Dit bericht is eerder gepubliceerd op de oude Weblog Gritter)